ફઝાઇલે-સદકાત – ૯

‘ઉલમા-એ-આખિરત કી બારહ નિશાનિયાં

ચૌથી અલામત:

ચૌથી અલામત આખિરતકે ઉલમા કી યહ હૈ કે ખાને-પીને કી ઔર લિબાસ કી ઉમ્દગિયોં ઔર બેહતરાઈયોં કી તરફ મુતવજ્જહ ન હો, બલ્કે ઈન ચીઝોં મેં દરમિયાની રફતાર ઈખ્તિયાર કરે ઔર બુઝુર્ગો કે તર્ઝ (તરીકે) કો ઈખ્તિયાર કરે. ઈન ચીઝોં મેં જિતના કમી કી તરફ ઉસકા મૈલાન બઢેગા, અલ્લાહ તઆલા શાનુહૂ સે ઉતના હી ઉસકા કુર્બ (નઝદીકી) બઢતા જાએગા ઔર ઉલમા-એ-આખિરતમેં ઉતના હી ઉસકા દરજા બુલંદ હોતા જાએગા.

ઇન્હીં શેખ હ઼ાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ કા એક અજીબ કિસ્સા, જિસકો શેખ અબૂ-અબ્દુલ્લાહ ખવાસ રહ઼િમહુલ્લાહ, જો શેખ હ઼ાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ કે શાગિર્દોમેં હૈં, નકલ કરતે હૈં.

વો કહતે હૈં કે મૈં એક મર્તબા હ઼ઝરત શેખ હ઼ાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ કે સાથ મૌઝા-એ-રય (રય નામી એક જગહ), જો એક જગહકા નામ હૈ, ગયા. તીનસો બીસ આદમી હમારે સાથ થે. હમ હજ કે ઈરાદે સે જા રહે થે. સબ મુતવક્કિલીન કી જમાત થી, ઈન લોગોં કે પાસ તોશા (સફર કા ખાના), સામાન વગૈરહ કુછ ન થા.

રયમેં એક મામૂલી ખુશ્ક મિઝાજ તાજિર પર હમારા ગુઝર હુઆ, ઉસને સારે કાફિલે કી દાવત કર દી ઔર હમારી એક રાત કી મેહમાની કી, દૂસરે દિન સુબ્હકો વો મેઝબાન હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ સે કહને લગા કે યહાં એક આલિમ બીમાર હૈ, મુજે ઉનકી ઈયાદત કો ઈસ વકત જાના હૈ. અગર આપકી રગ્બત (ચાહત) હો તો આપ ભી હો ચલેં. હઝરત હ઼ાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ ને ફરમાયા કે બીમાર કી ઈયાદત તો સવાબ હૈ ઔર આલિમ કી તો ઝિયારત ભી ઈબાદત હૈ, મૈં ઝરૂર તુમ્હારે સાથ ચલૂંગા.

યે બીમાર આલિમ ઉસ મૌઝે (જગહ) કે કાઝી શેખ મુહમ્મદ બિન મુકાતિલ રહ઼િમહુલ્લાહ થે, જબ ઉનકે મકાન પર પહોંચે તો હઝરત હ઼ાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ સૌચ મેં પડ ગએ કે અલ્લાહુ અકબર! એક આલિમ કા મકાન ઔર ઐસા ઉંચા મહલ. ગર્ઝ હમને હાઝિરી કી ઈજાઝત મંગાઈ ઔર જબ અન્દર દાખિલ હુએ તો વો અન્દર સે ભી નિહાયત ખુશનુમા, નિહાયત વસીઅ (બડા), પાકીઝા, જગહ જગહ પર પર્દે લટક રહે. હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ ઈન સબ ચીઝોંકો દેખ રહે થે ઔર સોચમેં પડે હુએ થે.

ઈતનેમેં હમ કાઝી સાહબકે કરીબ પહોંચે તો વો એક નિહાયત નરમ બિસ્તર પર આરામ કર રહે થે, એક ગુલામ ઉનકે સિરહાને પંખા જહ્લ રહે થે. વો તાજિર તો સલામ કરકે ઉનકે પાસ બૈઠ ગએ ઔર મિઝાજ પુર્સી કી. હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ ખડે રહે. કાઝી સાહબને ઉનકો ભી બૈઠનેકા ઈશારા કિયા. ઉન્હોંને બૈઠનેસે ઈન્કાર કર દિયા.

કાઝી સાહબ રહ઼િમહુલ્લાહ ને પૂછા, આપકો કુછ કહના હૈ? ઉન્હોંને ફરમાયા: હાં, એક મસઅલા દર્યાફત કરના હૈ. કાઝી સાહબ રહ઼િમહુલ્લાહ ને ફરમાયા, કહો. ઉન્હોંને કહા કે આપ બૈઠ જાએં (ગુલામોં ને કાઝી સાહબ રહ઼િમહુલ્લાહ કો સહારા દેકર ઉઠાયા કે ખુદ ઉઠના મુશ્કિલ થા) વો બૈઠ ગએ.

હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ ને પૂછા કે આપને ઈલ્મ કિસ્સે હાસિલ કિયા? ઉન્હોંને ફરમાયા: મો’તબર ઉલમાસે. ઉન્હોંને પૂછા કે ઉન ઉલમાને કિસ સે સીખા થા? કાઝી સાહબ રહ઼િમહુલ્લાહ ને ફરમાયા કે ઉન્હોંને હઝરાત સહાબા-એ-કિરામ રદ઼િય અલ્લાહુ અન્હુમ અજમઈન સે. હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ ને પૂછા કે સહાબા-એ-કિરામ રદ઼િય અલ્લાહુ અન્હુમ ને કિસ સે સીખા થા? કાઝી સાહબ રહ઼િમહુલ્લાહ: હુઝૂરે-અકદસ સલ્લલ્લાહુ અલૈહી વ-સલ્લમ સે. હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ: હુઝૂરે-અકદસ સલ્લલ્લાહુ અલૈહી વ-સલ્લમ ને કિસ સે સીખા થા? કાઝી સાહબ રહ઼િમહુલ્લાહ: હઝરત જિબ્રઈલ અલૈહિસ્સલામ સે. હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ: હઝરત જિબ્રઈલ અલૈહિસ્સલામ ને કિસ સે સીખા થા? કાઝી સાહબ રહ઼િમહુલ્લાહ: અલ્લાહ તઆલા શાનુહૂ સે.

હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ ને ફરમાયા કે જો ઈલ્મ હઝરત જિબ્રઈલ અલૈહિસ્સલામ ને હક તઆલા શાનુહૂ સે લેકર હુઝૂરે સલ્લલ્લાહુ અલૈહી વ-સલ્લમ તક પહોંચાયા ઔર હુઝૂર સલ્લલ્લાહુ અલૈહી વ-સલ્લમ ને સહાબા રદ઼િય અલ્લાહુ અન્હુમ કો અતા ફરમાયા, ઔર સહાબા રદ઼િય અલ્લાહુ અન્હુમ ને મો’તબર ઉલમા કો ઔર ઉનકે ઝરિએ સે આપ તક પહુંચા. ઉસમેં કહીં યહ ભી વારિદ હૈ કે જીસ શખ્સ કા જિસ કદર મકાન ઊંચા ઔર બડા હોગા, ઉસકા ઉતના હી દરજા અલ્લાહ જલ્લ શાનુહૂ કે યહાં ભી ઝિયાદા હોગા.

કાઝી સાહબ રહ઼િમહુલ્લાહ ને ફરમાયા કે નહીં. યહ ઉસ ઈલ્મમેં નહીં આયા.

હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ ને ફરમાયા: અગર યહ નહીં આયા તો ફિર ઉસ ઈલ્મમેં કયા આયા હૈ?

કાઝી સાહબ રહ઼િમહુલ્લાહ ને ફરમાયા કે ઉસમેં યહ આયા હૈ કે જો શખ્સ દનિયાસે બેરગ્બત હો, આખિરતમેં રગ્બત રખતા હો, કુકરા કો મહબૂબ રખતા હો, અપની આખિરત કે લીએ અલ્લાહ કે યહાં ઝખીરા ભેજતા રેહતા હો, વો શપ્સ હક તઆલા શાનુહૂ કે યહાં સાહિબે-મર્તબા હૈ.

હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ ને ફરમાયા કે ફિર આપને કિસકા ઇત્તિબા ઔર પૈરવી કી? હુઝૂર સલ્લલ્લાહુ અલૈહી વ-સલ્લમ કી, હુઝર સલ્લલ્લાહુ અલૈહી વ-સલ્લમ કે સહાબા (રદ઼િય અલ્લાહુ અન્હુમ) કી, મુત્તકી ઉલમા કી યા ફિરઔન ઔર નમરૂદ કી? અય બુરે આલિમો! તુમ જૈસોકો જાહિલ દુનિયાદાર જો દુનિયાકે ઉપર ઔંધે ગિરનેવાલે હૈં, દેખકર યહ કહતે હૈં કે જબ આલિમોંકા યહ હાલ હૈ તો હમ તો ઉનસે ઝિયાદા બુરે હોંગે હી.

યહ કહકર હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ તો વાપસ ચલે ગએ ઐર કાઝી સાહબ કે મર્ઝમેં (બિમારી મેં) ઈસ ગુફતગૂ ઔર નસીહતકી વજહસે ઔર ભી ઝિયાદા ઈઝાફા હો ગયા.

લોગોમેં ઈસકા ચર્ચા હુઆ તો કિસીને હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ સે કહા કે તનાકસી (રહ઼િમહુલ્લાહ) જો કઝ્વીનમેં રહતે હૈં, (કઝ્વીન રય સે સત્તાઈસ ફર્સખ યાની ઈક્યાસી મીલ હૈ) વો ઈનસે ભી ઝિયાદા રઈસાના શાનસે રેહતે હૈં. (પેજ-નંબર ૪૩૬-૪૩૭)

હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ (ઉનકો નસીહત કરનેકે ઈરાદેસે ચલ દિએ), જબ ઉનકે પાસ પહોંચે તો કહા કે એક અજ્મી આદમી હૈ (જો અરબકા રેહનેવાલા નહીં હૈ) આપસે યહ ચાહતા હૈ કે આપ ઉસકો દીનકી બિલકુલ ઈબ્તિદા સે (શુરૂ સે) યાની નમાઝકી કુંજી (ચાવી) વુઝૂસે તાલીમ દેં.

તનાફસી રહ઼િમહુલ્લાહ ને કહા: બડે શૌકસે. યહ કેહકર તનાફસી રહ઼િમહુલ્લાહ ને વુઝૂ કા પાની મંગાયા ઔર તનાફસી રહ઼િમહુલ્લાહ ને વુઝૂ કરકે બતાયા કે ઈસ તરહ વુઝ કી જાતી હૈ.

હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ ને ઉનકે વુઝૂકે બાદ કહા કે મૈં આપકે સામને વુઝૂ કર લૂં; તાકે અચ્છી તરહ ઝેહન-નશીન હો જાએ.

તનાફસી રહ઼િમહુલ્લાહ વુઝૂકી જગહસે ઉઠ ગએ ઔર હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ ને બૈઠકર વુઝૂ કરના શુરૂ કિયા ઔર દોનોં હાથોંકો ચાર-ચાર મર્તબા ધોયા.

તનાફસી રહ઼િમહુલ્લાહ ને કહા કે યે ઈસરાફ હૈ, તીન-તીન મર્તબા ધોના ચાહિએ.

હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ ને કહા: સુહાનલ્લાહિલ-અઝીમ! મેરે એક ચુલ્લૂ પાનીમેં તો ઈસરાફ હો ગયા, ઔર યે સબ કુછ જો સાઝો-સામાન મૈં તુમ્હારે પાસ દેખ રહા હૂં, ઉસમેં ઈસરાફ ન હુઆ.

જબ તનાફસી રહ઼િમહુલ્લાહ કો ખ્યાલ હુઆ કે ઉનકા મકસદ સીખના નહીં; બલ્કે યહ ગર્ઝ થી. ઉસકે બાદ જબ બગદાદ પહોંચે ઔર હઝરત ઈમામ અહમદ બિન હંબલ રહ઼િમહુલ્લાહ કો ઉનકે અહવાલકા ઈલ્મ હુઆ તો વો ઉનસે મિલને કે લિએ તશરીફ લાએ ઔર ઉનસે દર્યાફત ફરમાયા કે દુનિયાસે સલામતી કી કયા તદબીર હૈ?

હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ ને ફરમાયા કે દુનિયાસે ઉસ વકત તક મહફૂઝ નહીં રેહ સકતે, જબ તક તુમમેં ચાર ચીઝેં ન હોં:

(૧) લોગોંકી જહાલત સે દરગુઝર કરતે રહો.

(૨) ખુદ ઉનકે સાથ કોઈ હરકત જહાલતકી ન કરો

(૩) તુમ્હારે પાસ જો ચીઝ હો, ઉન પર ખર્ચ કર દો.

(૪) ઉનકે પાસ જો ચીઝ હો, ઉસકી ઉમ્મીદ ન રખો.

ઉસકે બાદ જબ હઝરત હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ મદીના મુનવ્વરા પહોંચે, તો વહાંકે લોગ ખબર સુનકર ઉનકે પાસ મિલનેકે લિએ જમા હો ગએ.

ઉન્હોંને દર્યાફત ફરમાયા કે યહ કૌન-સા શહર હૈ? લોગોંને કહા કે યહ રસૂલુલ્લાહ સલ્લલ્લાહુ અલૈહી વ-સલ્લમ કા શહર હૈ.

કહને લગે કે ઈસમેં હુઝૂર સલ્લલ્લાહુ અલૈહી વ-સલ્લમ કા મહલ કૌન-સા થા? મૈં ભી વહાં જાકર દોગાના (દો-રકાત નમાઝ) અદા કરૂં? લોગોને કહા કે હુઝૂર સલ્લલ્લાહુ અલૈહી વ-સલ્લમ કા કોઈ મહલ નહીં થા, બહોત મુખ્તસર (છોટા સા) મકાન થા જો બહોત નીચા થા.

કહને લગે કે સહાબા-એ-કિરામ રદ઼િય અલ્લાહુ અન્હુમ કે મહલ કહાં-કહાં હૈ? મુજે વહી દિખા દો. લોગોંને કહા કે સહાબા રદ઼િય અલ્લાહુ અન્હુમ કે ભી મહલ નહીં થે, ઉનકે ભી છોટે-છોટે મકાનાત ઝમીનસે લગે હુએ થે.

હાતિમ રહ઼િમહુલ્લાહ ને કહા: ફિર યે તો શહર ફિરઓનકા શહર હૈ.

લોગોં ને ઉનકો પકડ લિયા (કે યહ શખ્સ મદીના મુનવ્વરા કી તૌહીન કરતા હૈ ઔર હુઝૂર સલ્લલ્લાહુ અલૈહી વ-સલ્લમ કે શહર કો ફિરઓનકા શહર બતાતા હૈ.) ઔર પકડ કર અમીરે-મદીના કે પાસ લે ગએ કે યહ અજ્મી શખ્સ મદીના-તય્યિબા કો ફિરઓન કા શહર બતાતા હૈ.

અમીરને ઉનસે મુતાલબા કિયા કે યે કયા બાત હૈ? ઉન્હોંને કહા, આપ જલ્દી ન કરેં, પૂરી બાત સુન લેં. મૈં એક અજ્મી આદમી હૂં, મૈં જબ ઇસ શહરમેં દાખિલ હુવા તો મૈંને પૂછા કે યહ કિસકા શહેર હૈ?

ફિર પૂરા કિસ્સા અપને સવાલ વ જવાબ કા સુનાકર કહા કે અલ્લાહ તઆલાને તો કુરઆન-શરીફમેં યે ફરમાયા હૈ:

لَّقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا ‎﴿٢١﴾

તુમ લોગોંકે વાસ્તે યાની ઐસે શખ્સકે લિએ જો અલ્લાહ સે ઔર આખિરત કે દિનસે ડરતા હો ઔર કસરતસે ઝિકરે-ઈલાહી (અલ્લાહ તઆલા કા ઝિકર) કરતા હો (યાની કામિલ મોમિન હો), ગર્ઝ ઐસે શખ્સ કે લિએ રસૂલુલ્લાહ સલ્લલ્લાહુ અલૈહી વ-સલ્લમ કા ઉમ્દા નમૂના મૌજૂદ હૈ. (યાની હર બાત મેં યહ દેખના ચાહિએ કે હુઝૂર સલ્લલ્લાહુ અલૈહી વ-સલ્લમ કા કયા મામૂલ થા ઔર ઉસ કા ઈત્તિબા કરના ચાહિએ.)

પસ અબ તુમ હી બતાઓ કે તુમને હુઝૂર સલ્લલ્લાહુ અલૈહી વ-સલ્લમ કા ઈત્તિબા (ફોલો, કીસી કે પીછે ચલના) કર રખ્ખા હૈ યા ફિરઓનકા?

ઈસ પર લોગોંને ઉનકો છોડ દિયા.

યહાં એક બાત યે કાબિલે-લિહાઝ હૈ કે મુબાહ (જાઈઝ) ચીઝોંકે સાથ લઝ્ઝત હાસિલ કરના યા ઉનકી વુસઅત (ઝિયાદતી) હરામ યા નાજાઈજ નહીં હૈ લેકિન યે જરૂરી હૈ કે ઈનકી કસરત સે ઈન ચીઝોં કે સાથ ઉન્સ (લગાવ) પૈદા હોતા હૈ, ઈન ચીઝોં કી મુહબ્બત દિલમેં હો જાતી હૈ ઔર ફિર ઉનકા છોડના મુશ્કિલ હો જાતા હૈ ઔર ઉનકે ફરાહમ (હાસિલ) કરને કે લિએ અસબાબ તલાશ કરને પડતે હૈં.

પૈદાવાર ઔર આમદની કે બઢાને કી ફિકર હોતી હૈ ઔર જો શખ્સ રૂપિયા બઢાને કી ફિકર મેં લગ જાતા હૈ, ઉસકો દિનકે બારેમેં મુદાહનત ભી કરની પડતી હૈ, ઉસમેં બસા ઔકાત ગુનાહોં કે મુર્તકિબ હોને કી નૌબત ભી આ જાતી હૈ.
(મુદાહનત= દિલ મેં કુછ ઔર ઝબાન પર કુછ હોના, ચાપલૂસી, ચાટુકારી)

અગર દુનિયામેં ઘુસનેકે બાદ ઉસ્સે મહફૂઝ રહના આસાન હોતા, તો હુઝૂરે-અકદસ સલ્લલ્લાહુ અલૈહિ વ-સલ્લમ ઈતને એહતિમામ સે બે-રગ્બતી પર તંબીહ (ખબરદાર) ન ફરમાતે ઔર ઈતની શિદ્દતસે ઉસસે ખુદ ન બચતે કે નકશીન (નકશ વાલા) કુર્તા ભી બદને-મુબારક પર સે ઉતાર દિયા. (પેજ-નંબર ૪૩૮-૪૩૯)

યાહયા બિન યઝીદ નવ્ફલી રહ઼િમહુલ્લાહ ને હઝરત ઈમામ માલિક રહ઼િમહુલ્લાહ કો એક ખત લિખ્ખા, જિસમેં હમ્દો-સલાત કે બાદ લિખા કે મુજે યહ ખબર પહોંચી હૈ કે આપ બારીક કપડા પેહનતે હૈં ઔર પતલી રોટી ઈસ્તેમાલ કરતે હૈં ઔર નરમ બિસ્તર પર આરામ કરતે હૈં. દરબાન ભી આપને મુકર્રર કર રખ્ખા હૈ, હાલાંકે આપ ઊંચે ઉલમા મેં હૈં, દૂર-દૂરસે લોગ સફર કરકે આપકે પાસ ઈલ્મ સીખને કે લિએ આતે હૈં, આપ ઈમામ હૈં, મુક્તદા હૈં, લોગ આપકા ઈત્તિબાઅ કરતે હૈં, આપકો બહોત એહતિયાત કરની ચાહિએ. મહઝ મુખ્લિસાના યહ ખત લિખ રહા હૂં, અલ્લાહ કે સિવા કિસી દૂસરેકો ઈસ ખત કી ખબર નહીં. ફક્ત વસ્સલામ.

હઝરત ઈમામ માલિક રહ઼િમહુલ્લાહ ને ઉસકા જવાબ તહરીર ફરમાયા (લિખા) કે તુમ્હારા ખત પહુંચા, જો મેરે લિએ નસીહત-નામા, શફ્કત-નામા ઔર તંબીહ થી.

હક તઆલા શાનુહુ તકવા કે સાથ તુમ્હેં મુન્તફે (ફાયદામંદ) ફરમાએ ઔર ઈસ નસીહતકી જઝા-એ-ખૈર અતા ફરમાએ ઔર મુજે હક તઆલા શાનુહૂ અમલકી તૌફીક અતા ફરમાએ. ખૂબિયોં પર અમલ ઔર બુરાઇયોં સે બચના અલ્લાહ તઆલા હી કી તૌફીક સે હો સકતા હૈ.

જો ઉમૂર તુમને ઝિકર કિએ, યેહી સહી હૈ, ઐસા હી હોતા હૈ. અલ્લાહ તઆલા મુજે માફ ફરમાએ (લેકિન યે સબ ચીઝે જાઈઝ હૈં) ઔર અલ્લાહ તઆલાકા ઈર્શાદ હૈ:

قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ ۚ

આપ કેહ દીજિએ કે (યે બતલાઓ) કે અલ્લાહ તઆલા કી પૈદા કી હુઈ ઝીનત (કપડોં વગૈરહ) કો જિનકો ઉસને અપને બંદોકે વાસ્તે પૈદા કિયા ઔર ખાને-પીનેકી હલાલ ચીઝોં કો કિસને હરામ કિયા?

ઈસકે બાદ તહરીર ફરમાયા કે મૈં ખૂબ જાનતા હૂં કે ઈન ઉમૂર કા ઈખ્તિયાર ન કરના ઈખ્તિયાર કરનેસે અવ્લા ઔર બેહતર હૈ, આઈન્દા ભી અપને ગિરામી-નામોં સે મુજે મુશર્રફ કરતે રહેં, મૈં ભી ખત લિખતા રહૂંગા. ફક્ત વસ્સલામ

કિતની લતીફ બાત ઈમામ માલિક રહ઼િમહુલ્લાહ ને ઈખ્તિયાર ફરમાઈ કે જવાઝ કા ફતવા ભી તહરીર ફરમા દિયા ઔર ઇસકા ઈકરાર ભી ફરમા લિયા કે વાકઈ ઝિયાદા બેહતર ઈન ઉમૂર કા તર્ક (છોડના) હી થા. (પેજ-નંબર ૪૩૮-૪૩૯)